عوامل مؤثر در مکان گزینی و شکل‌گیری روستاهای تاریخی-مذهبی (مطالعه موردی: روستاهای کزج و کلور خلخال، استان اردبیل)

هدف از این پژوهش معرفی عوامل کلی تأثیر‌گذار در مکان گزینی و استقرار اولیه روستاها است. مکان گزینی اولیه یک روستا نقش مهم و اساسی در سکونت اهالی آن روستا دارد‌. اگر مکان گزینی به‌صورت اصولی صورت گیرد، شکل‌گیری روستا روندی صعودی داشته، بنابراین ساکنین از هر لحاظ دارای آسایش خواهند بود. در شکل‌گیری هسته اولیه یک روستا عوامل متعددی دخیل هستند. این عوامل باید به حدی تأثیر‌گذار‌‌ باشند که انگیزه ایجاد سکونتگاه‌های جدید و توسعه و گسترش کالبد روستا را برای توسعه آن فراهم آورند. در راستای بررسی عوامل مکان گزینی با بررسی نمونه‌های موردی دو روستای کزج و کلور در شهرستان خلخال، با برخورداری از بافتی تاریخی-مذهبی مورد مطالعه قرار گرفته است. بنابراین روستاهایی که در بافت خود اماکن مذهبی دارند و به‌واسطه آن شاخص‌تر گشته‌اند روستاهای با بافت مذهبی نامیده می‌شوند. حضور امام‌زاده در یک بافت روستایی، نقش بسزایی در شکل‌گیری سکونتگاه‌ها در اطراف آن خواهد داشت که ریشه در اعتقادات مذهبی آن مردم را نشان می‌دهد. لذا در این مقاله تلاش گردید به این سوالات پاسخ داده شود که عبارتند از‌: چه عواملی در مکان گزینی اولیه روستاهای با بافت تاریخی- مذهبی مؤثر بوده و وزن کدام عامل بیشتر است؟ نقش منظرین امامزاده‌ها در بافت روستاهای استان اردبیل چگونه است و در این راستا با بهره‌گیری از اطلاعات و منابع موجود در کتابخانه‌ها، مراجعه به روستاهای مورد بررسی، مصاحبه حضوری با اهالی، انجام کروکی‌های مؤثر و با‌‌ استفاده از روش تحقیق تحلیلی- پیمایشی و شیوه قیاسی به ارائه ‌عوامل تأثیر‌گذار در مکان گزینی و شکل‌گیری بافت این دو روستا می‌پردازد. نتایج حاصل از بررسی‌ها نشان می‌دهد که عواملی همچون وجود توپوگرافی(امنیت)، منابع آبی، وجود پتانسیل اقتصادی زمین به‌لحاظ خاک غنی و آب و هوای مناسب، نمادهای مذهبی(امام‌زاده)، تأثیر چشمگیری در مکان گزینی و شکل‌گیری هسته اولیه روستا دارند اما طبق یافته‌های تحقیق در روستاهای مورد مطالعه، عامل نمادهای مذهبی (امام‌زاده) با تدقیق بر سابقه حضور آن‌ها در این روستاها نسبت به دیگر عوامل بررسی شده از وزن بالایی برخوردار است که آن هم نشان از ریشه‌های اعتقادی و مذهبی ساکنین در این آبادی هاست. فاصله قرارگیری امام‌زاده‌ها در روستای کلور بافتی خطی را در خزش روستایی سبب شده است و تمرکز وجود امام‌زاده در مرکز روستای کزج بافتی متمرکز را برای این روستا شکل داده است.